 |
| प्रविन कुमार मल्ल |
बर्खा र ऋतु परिवर्तनले वातावरणमा अनेकौं प्रभाव पार्छ। नेपालमा वर्षातको मौसम विशेष गरी जेठदेखि असोजसम्म रहन्छ। यस समयमा मनसुन प्रणाली सक्रिय हुन्छ, जसले देशभर पर्याप्त वर्षा ल्याउँछ। यहाँ केही बर्खा र यसका विभिन्न पक्षहरूबारे जानकारी दिइएको छ:
सकारात्मक प्रभावहरू
- कृषि उत्पादनमा वृद्धि: पर्याप्त पानीका कारण खेतबारीमा उर्वरता बढ्छ र बाली उत्पादनमा वृद्धि हुन्छ।
- पानीको अभाव पूर्ति: जलाशय, ताल, पोखरी, र नदीहरूमा पानीको मात्रा बढ्छ, जसले गर्दा सिंचाइ र खानेपानीको समस्या समाधान हुन्छ।
- जैविक विविधता: वनस्पति र जनावरहरूको लागि आदर्श वातावरण सिर्जना हुन्छ, जसले जैविक विविधता कायम राख्न मद्दत गर्छ।
नकारात्मक प्रभावहरू
- बाढी र पहिरो: अत्यधिक वर्षाले बाढी र पहिरो जस्ता प्राकृतिक विपद्हरू निम्त्याउँछ, जसले जनधनको क्षति हुन सक्छ।
- स्वास्थ्य समस्या: बर्खाको समयमा फैलने विभिन्न रोगहरू, जस्तै जन्डिस, हैजा, डेंगु आदि, स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्छ।
- यातायातमा अवरोध: वर्षाको कारण बाटोघाटोमा हिलो र पानी जम्ने समस्या हुन्छ, जसले यातायातमा अवरोध पुर्याउँछ।
बर्खा मौसमको सामना गर्ने उपायहरू
- पूर्वतयारी: सम्भावित बाढी र पहिरोको जोखिम क्षेत्रहरूमा सावधानी अपनाउनुपर्छ। सुक्खा ठाउँहरूमा बसाइँ सर्ने व्यवस्था गर्नुपर्छ।
- स्वास्थ्य सुरक्षा: सफा खानेपानी प्रयोग गर्नुहोस् र सफाइमा विशेष ध्यान दिनुहोस्। कीटनाशकहरूको प्रयोग गरेर कीरा मक्खीहरूको नियन्त्रण गर्नुहोस्।
- सुरक्षा सावधानी: घरका छत र आँगनमा पानी जम्न नदिनुहोस्। बिजुलीको तार र पोलबाट टाढा रहनुहोस्।
बर्खा मौसमले नेपालमा विभिन्न असर पार्छ। यसका सकारात्मक र नकारात्मक दुवै पक्ष छन्। सावधानी र तयारीले वर्षाको नकारात्मक प्रभावलाई कम गर्न सकिन्छ र यसलाई सदुपयोग गरेर लाभ उठाउन सकिन्छ।
बर्खा मौसमको सामाजिक र सांस्कृतिक पक्ष
नेपालमा बर्खा मौसमले समाज र संस्कृति पनि प्रभावित पार्छ। विभिन्न चाडपर्व र उत्सवहरू वर्षातको मौसममा मनाइन्छन्।
- असार १५: "धान दिवस" को रूपमा मनाइन्छ। यो दिन किसानहरू खेतमा रोपाइँ गरेर रमाइलो गर्छन् र परम्परागत लोकगीत गाउँछन्।
- तीज: हिन्दू महिलाहरूको प्रमुख पर्व, तीज, बर्खा मौसममै मनाइन्छ। महिलाहरू हरियो र रातो पहिरनमा सजिएर शिवको पूजा गर्छन् र नाचगान गर्छन्।
- गाईजात्रा: यो पर्व पनि वर्षातको समयमा काठमाडौं उपत्यकामा मनाइन्छ। यसमा दिवंगत आत्माहरूको सम्झनामा गाई र मानिसको रथ निकालिन्छ।
बर्खा मौसममा पर्यटन
नेपालको बर्खा मौसम पर्यटकहरूका लागि पनि आकर्षक हुन सक्छ। यद्यपि, केही ठाउँहरूमा यात्राको चुनौतीहरू हुन्छन्, बर्खाको सौन्दर्य र हरियालीले धेरैलाई लोभ्याउँछ।
- पर्यटन गतिविधिहरू:
- जंगल सफारी: चितवन र बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा हरियाली र वन्यजीवनको मजा लिन पर्यटकहरू आउँछन्।
- ट्रेकिङ: अन्नपूर्ण र लाङटाङ क्षेत्रमा बर्खाको समयमा ट्रेकिङ गर्दा हरियाली र फुलहरूको दृश्य अवलोकन गर्न पाइन्छ।
- सुरक्षा र तयारी:
- बर्खाको समयमा यात्रा गर्दा पानीको बोट र सुरक्षाका सामग्री बोक्नुपर्छ।
- स्थानीय गाइडहरूको सल्लाह र मौसम पूर्वानुमानको जानकारी लिनु उपयुक्त हुन्छ।
बर्खा मौसमको दीर्घकालीन प्रभाव
जलवायु परिवर्तनको प्रभावले बर्खा मौसममा परिवर्तन आउन सक्छ। अत्यधिक वर्षा वा दीर्घकालीन खडेरीले समाज र अर्थतन्त्रमा गम्भीर असर पार्न सक्छ।
- जलवायु परिवर्तन:
- ग्लोबल वार्मिङका कारण वर्षाको ढाँचामा परिवर्तन आएको छ। कहिले अत्यधिक वर्षा त कहिले कम वर्षा हुने गरेको छ।
- बर्खा मौसमको अनियमितताले कृषि प्रणालीमा चुनौती खडा गरेको छ।
- दीर्घकालीन उपायहरू:
- जलवायु अनुकूलनका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ।
- जल संकलन र संरक्षणका प्रविधिहरू अपनाउनु पर्छ।
- वातावरणीय शिक्षा र चेतनाको अभिवृद्धि गर्नुपर्छ।
सुझावहरू
- समुदायमा सचेतना: बाढी र पहिरोको सम्भावित जोखिमहरूबारे जानकारी दिन समुदायमा सचेतना कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ। स्थानीय निकायहरू र सरोकारवालाहरूले मिलेर काम गर्नुपर्छ।
- प्रविधि प्रयोग: मौसम पूर्वानुमान प्रणालीहरू र अन्य प्रविधिहरूको प्रयोग गरेर बर्खा मौसमको प्रभावलाई कम गर्न सकिन्छ। ग्रामीण क्षेत्रमा इन्टरनेट र मोबाइल सेवाहरूको पहुँच विस्तार गरेर समयमै सूचना उपलब्ध गराउनुपर्छ।
- साधन स्रोतहरूको व्यवस्थापन: जलाशय, बाँध, र जलस्रोतहरूको उचित व्यवस्थापन गरेर पानीको सदुपयोग गर्नुपर्छ। वर्षातको समयमा पानी संकलन गर्ने र सुक्खा समयमा प्रयोग गर्ने योजना बनाउनुपर्छ।
- कृषि प्रविधिहरू
- कृषि प्रविधिहरू: आधुनिक कृषि प्रविधिहरू, जस्तै सिँचाइ प्रणालीको सुधार, उन्नत बीउको प्रयोग, र मल व्यवस्थापनलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ। यसले बाली उत्पादनमा सुधार ल्याउँछ र किसानहरूको आयस्तर बढाउँछ।
- सामुदायिक आपतकालीन योजना: सम्भावित बाढी र पहिरोको जोखिम क्षेत्रहरूमा सामुदायिक आपतकालीन योजना तयार गर्नुपर्छ। यसमा सुरक्षाको लागि आश्रय स्थलहरू, उद्धार सामग्रीहरू, र आपतकालीन सम्पर्क नम्बरहरू समावेश गर्नुपर्छ।
- स्वास्थ्य सुरक्षा: बर्खा मौसममा फैलने रोगहरूको रोकथामका लागि सरसफाइ र स्वास्थ्यका उपायहरू अवलम्बन गर्नुपर्छ। समुदायलाई स्वच्छ खानेपानी, सफाइ, र स्वास्थ्य सेवाहरूको पहुँचको बारेमा जानकारी गराउनुपर्छ।
निष्कर्ष
बर्खा मौसमले नेपाललाई अनेकौं अवसरहरू र चुनौतीहरू प्रदान गर्छ। सावधानी, तयारी, र प्रविधिको प्रयोगले हामीलाई प्राकृतिक प्रकोपहरूबाट जोगिन र यस मौसमको सकारात्मक पक्षहरूलाई अधिकतम रूपमा सदुपयोग गर्न मद्दत गर्छ। वर्षातको महत्त्वलाई बुझ्दै, यसको प्रभावलाई व्यवस्थापन गर्न सही रणनीतिहरू अपनाएर, हामी हाम्रो समाज र अर्थतन्त्रलाई समृद्ध बनाउन सक्छौं।
यसरी, बर्खा मौसमको विभिन्न पक्षहरूलाई ध्यानमा राख्दै, हामीले त्यसबाट उत्पन्न हुने चुनौतीहरूलाई अवसरमा परिणत गर्न सक्छौं। नियमित तयारी, स्थानीय र सरकारी निकायहरूको समन्वय, र समुदायमा सचेतना अभियानले नेपाललाई बर्खाको प्रभावलाई राम्रोसँग सामना गर्न सक्षम बनाउँछ।